تأثیر آتش سوزی پوشش زمینی مرتع و جنگل احیا شده منطقه کدیر بر تغییرات زمانی نفوذ پذیری، روان آب و رسوب

مدیریت پایدار یک حوزه آبخیز نیازمند اطّلاعات کافی از میزان روان آب و مقدار هدر رفت خاک در کاربری ها و شرایط مختلف می باشد. آتش سوزی یکی از خطراتی است که جنگل ها و مراتع را تهدید می کند و بر خصوصیّات مختلف آن ها اثرگذار است. از طرفی اثر آتش سوزی بر خصوصیّات خاک و هم چنین تولید روان آب و رسوب در کاربری های مرتع و جنگل کم تر مورد توجّه قرار گرفته است. از این رو تحقیق حاضر به منظور بررسی تأثیر آتش سوزی پوشش زمینی مرتع و جنگل احیا شده منطقه کدیر بر تغییرات زمانی نفوذ پذیری، روان آب و رسوب صورت گرفت. در این تحقیق، پس از انجام آتش سوزی خفیف تجویزی در سطح پلات های کوچک مستقر در دو کاربری مرتع و جنگل احیا شده در منطقه ییلاقی کدیر، خصوصیّات مهّم خاک آتش سوزی شده از جمله تخلخل، وزن مخصوص ظاهری خاک و درصد رطوبت جرمی با استفاده از سیلندرهای با حجم تقریبی 112 سانتی متر مکعّبی اندازه گیری شد. نمونه برداری در سطح پلات و در سه تکرار، به مدّت یک سال به صورت ماهانه در دو کاربری انجام گردید. کلیّه آزمایش های مربوط به اندازه گیری روان آب، رسوب و ماده آلی موجود در رسوب با استفاده از باران ساز مصنوعی با شدّت حدود یک میلی متر در دقیقه و قطر قطرات حدود یک میلی متر انجام گردید. میزان نفوذ از بررسی بیلان آبی ورودی و خروجی روان آب از پلات های 25/0 مترمربعی اندازه گیری گردید. هم چنین برای برآورد میزان تغییرات زمانی روان آب و رسوب و مواد آلی موجود در رسوب از پلات های مشابه و جمع آوری نمونه ها به فواصل زمانی هر دو دقیقه یک بار به مدّت حدود 22 دقیقه استفاده شد. مقایسه وزن مخصوص ظاهری خاک، میزان تخلخل، درصد رطوبت جرمی و میزان نفوذپذیری و هم چنین درصد پوشش گیاهی دو تیمار با و بدون آتش سوزی با استفاده از روش duncan و آزمون t جفتی و هم چنین بررسی تأثیر تیمار آتش سوزی بر این متغیرها و اثر متقابل تیمار و زمان با استفاده از آنالیز واریانس صورت گرفت. مقایسه میزان تغییرات زمانی روان آب، رسوب و مواد آلی موجود در رسوب نیز در هر ماه با آزمون t جفتی و مقایسه میزان آن ها در هر تیمار با آنالیز واریانس و مقایسه بین تیمارها و ماه ها با روش duncan و آزمون t جفتی انجام پذیرفت. نتایج حاصل نشان داد که اختلاف میانگین-های متغیّرهای مورد مطالعه دو تیمار در کاربری های مرتع و جنگل احیا شده در مقیاس ماهانه با مقادیر سطح معنی داری صفر تا 977/0 متفاوت بوده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل های آماری داده ها نیز نشان داد که خصوصیّات هیدرولوژیکی خاک بیش تر از خصوصیّات فیزیکی خاک از اجرای تیمار آتش سوزی در کاربری های مورد مطالعه تأثیر پذیرفتند. هم چنین نتایج بررسی ها نشان داد که اجرای تیمار آتش سوزی در کاربری مرتع سبب افزایش به ترتیب 18/1، 52/1 و 2 برابری در تولید روان آب، رسوب و ماده آلی ذرهّ ای گردید. در حالی که میزان روان آب، تولید رسوب و هدررفت ماده آلی ذرهّ ای به واسطه آتش سوزی در کاربری جنگل احیا شده و حذف پدیده آب گریزی در زیست بوم جنگلی مذکور به ترتیب 7/1، 014/1 و 59/1 برابر کاهش یافت. واژگان کلیدی: آب گریزی خاک، آتش سوزی تجویزی، باران ساز، پلات آزمایشی، تغییرات زمانی رسوب، تولید رسوب، تولید روان آب، جنگل احیا شده، مرتع ییلاقی